BNP som mål for utviklinga i norsk økonomi og for materiell levestandard

Vi seier gjerne at BNP er eit mål på korleis det går med økonomien fordi BNP måler kor stor verdiskapinga er og korleis ho utviklar seg.

BNP er lik verdien av alle varer og tenester som blir produserte i eit land i løpet av eit år, minus dei varene og tenestene som blir brukte under denne produksjonen.

Vi har to mål for BNP i Noreg, eit med og eit utan olje- og gassverksemda og utanriks sjøfart. Grunnen til dette er at den økonomiske aktiviteten i Noreg er stor i dei to næringane som ikkje er på fastlandet – altså i olje- og gassverksemda og utanriks sjøfart. 

BNP måler vi både i løpande og faste prisar, og BNP er eit vanleg mål i analysar av økonomisk vekst og levestandard.

Men kan ein måle det gode liv ved BNP? Det er det ulike meiningar om.

Desse temaa lærer du om i dei neste avsnitta.

Kva har olje og gass å seie for BNP?

I Noreg har vi to BNP-mål:

• eitt for samla verdiskaping
• eitt for Fastlands-Noreg, det vil seie utan olje- og gassverksemda

At vi har to BNP-mål kjem av at verdien av norsk olje- og gassverksemd betyr mykje for norsk økonomi og for tolkinga av BNP-tala. BNP for Fastlands-Noreg er eit mål for verdiskapinga frå produksjon frå alle næringar i Noreg utanom olje- og gassutvinning, rørtransport og utanriks sjøfart. Målt i faste prisar (2015) utgjorde olje- og gassutvinning, rørtransport (oljeverksemd) og utanriks sjøfart mellom 15,2 og 16,5 prosent av samla BNP for åra i figur 3.

Du kan lese meir om kva BNP er, i artikkelen Hva er egentlig BNP

BNP fortel om utviklinga i økonomien

Når vi ser korleis norsk økonomi utviklar seg og dermed på økonomisk vekst, bruker vi tal for BNP i faste prisar. Med faste prisar kan vi samanlikne det reelle volumet av verdiskapinga i ulike periodar. Eit bilete av utviklinga i norsk økonomi målt ved årleg volumendring i BNP i faste prisar har vi i figuren under. I figuren ser de mellom anna at BNP-veksten var sterk gjennom mange år tidleg i perioden, med ein topp i 1984. Tala etter tusenårsskiftet viser ein kraftig vekst i BNP i 2004, då oljeprisane dobla seg. De ser også at BNP gjekk mykje ned i 2009 under finanskrisa og i 2020. Da påverka koronaviruset økonomien. I 2021 steig BNP mykje igjen, men veksten har siden vore lågare.

Figur 4. Bruttonasjonalprodukt (BNP). Årleg volumendring. 1971-2024

Når SSB skriv om korleis det går med norsk økonomi, bruker vi omgrepa i reallikninga.

Les gjerne nokre utvalde avsnitt om dette (bokmål):

Levestandarden er høg i Noreg samanlikna med andre land i Europa

Vi kan bruke BNP-tala i løpande prisar for landa til å samanlikne landa sin materielle levestandard i eit gitt år, slik vi snakka om i del 2. Den nominelle verdiskapinga i eit land har betydning for kva vi kan kjøpe av varer og tenester, altså kjøpekrafta vår i eit bestemt år.

Den europeiske kjøpekraftsundersøkinga vert også brukt for å rekne om landa sine bruttonasjonalprodukt (BNP) til tal ein kan samanlikne. Noreg kjem høgt i samanlikningar av kjøpekraft mellom land i Europa. I 2025 var Noreg nr. 3 på målinga, medan Luxembourg og Irland var nr. 1 og 2 (Eurostat, 2025).

I denne type måling har vi tatt omsyn til forskjellar i prisnivå mellom landa. Talet for BNP per innbyggar er særleg høgt for Luxembourg. Årsaka til dette er at mange av Luxembourgs arbeidstakarar er busette i nabolanda. Dei bidrar dermed til BNP, men er ikkje med i berekninga av «per innbyggar». Det same gjeld for Irlands BNP, der profitten frå multinasjonale selskap gir eit høgt BNP (Sæterdal, 2023). Mykje av denne profitten blir tatt ut igjen frå Irland, og bidrar då ikkje til å auke iranes velferdsnivå. Vi seier derfor at ein må tolke BNP-tala for Luxembourg og Irland med varsemd. 

Også konsumet per innbyggar er høgt i Noreg

BNP er eit mål for verdiskapinga i eit land, og slik sett i hovudsak eit mål for økonomisk aktivitet. Eit alternativt mål for innbyggarane si velferd er personleg konsum per innbyggarPersonleg konsum per innbyggar er eit uttrykk for mengda av varer og tenester som eit individ forbruker for å tilfredsstille dei materielle behova sine. Personleg konsum måler derfor materiell velstand, og målet dekker forbruket av varer og tenester konsumert, uavhengig av om det er hushalda eller det offentlege som betaler for varene og tenestene.Lukk.

Tal frå Den europeiske kjøpekraftsundersøkinga viser at Noreg i 2023 låg på 2. plass for personleg konsum per innbyggar i Europa. Det personege konsumet i Luxembourg og Noreg var 41 og 24 prosent over gjennomsnittet i EUs 27 medlemsland. Etter Noreg følger Nederland, Tyskland og Island, med eit konsum som høvesvis var 20, 18 og 16 prosent over EU-gjennomsnittet.

Resultata viser tydeleg at det er høgare materiell velstand i Nord-Europa samanlikna med Aust-Europa, spesielt landa på Balkan, noko vi også kan sjå i figur 6. Det er særleg konsumet av kulturtenester og bustadinnreiing som er relativt høgt i landa i Nord-Europa. Dette er også land som har relativt høgt BNP per innbyggar (Eurostat, 2024, Rauan, 2024).