Nasjonalrekneskapen gjev tal for tilstanden og utviklinga i norsk økonomi

BNP er lik verdien av alle varer og tenester som blir produserte i eit land i løpet av eit år, minus dei varene og tenestene som blir brukte under denne produksjonen. Vi seier gjerne at BNP tar «tempen» på økonomien, fordi BNP måler kor stor verdiskapinga er og korleis han utviklar seg.

Eit bilete av dette har vi under i figur 3. Her ser de blant anna at BNP-veksten var sterk gjennom mange år tidleg i perioden, med ein topp i 1984. Tala etter tusenårsskiftet viser ein kraftig vekst i BNP i 2004, då oljeprisane dobla seg. De ser òg at BNP gjekk betydeleg ned i 2009 under finanskrisa, og i 2020. Då påverka koronaviruset økonomien. I 2021 og 2022 steig BNP igjen.

Figur 3. Bruttonasjonalprodukt (BNP). Årlig volumendring. 1971-2022

Kva har olje og gass å seie for BNP?

Visste du at vi har to BNP-mål i Noreg? Det kjem av at den store verdien av norsk olje- og gassverksemd tyder mykje for norsk økonomi og for tolkinga av BNP-tala. I nasjonalrekneskapen for Noreg lagar vi derfor både BNP-tal for samla verdiskaping og tal for BNP berre for Fastlands-Noreg. Vi kan seie at BNP for Fastlands-Noreg er eit mål for verdiskapinga frå produksjon frå alle næringar i Noreg utanom olje- og gassutvinning, rørtransport og utanriks sjøfart. 

Du kan lese meir om kva BNP eigentleg er, inkludert om endringar i BNP og BNP Fastlands-Noreg som kjem av generell prisvekst, i artikkelen Hva er egentlig BNP

Norege har etter kvart blitt eit av verdas rikaste land

Som vi snakka om når vi definerte tal i løpande prisar, kan vi bruke BNP-tala for landa til å samanlikne landa sin materielle levestandard. Noreg kjem høgt i slike samanlikningar for dei europeiske landa, men det er eit par land som kjem høgare enn Noreg i denne målinga. For Noreg utgjer olje og gass ein stor del av verdiskapinga. Det er likevel verdt å merke seg at mesteparten av inntekta frå olje og gass går til Statens pensjonsfond utland (Oljefondet) som er investert i utlandet, og som ikkje direkte inneber ein auke i privat konsum i Noreg.

Ifølgje figur 4 er Noreg blant dei tre landa i Europa med høgast BNP per innbyggar. Den europeiske kjøpekraftsundersøkinga blir også brukt for å rekne om landa sine bruttonasjonalprodukt (BNP) til samanliknbare tal. BNP er eit mål på samla økonomisk aktivitet i eit land. I 2022 var Noregs prisnivåjusterteBNP blir målt i landa sine nasjonale valutaer. Prisnivåjustering tek bort skilnader i prisnivå, og då kan vi gjere reine volumsamanlikningar for landa. Prisjusteringa blir gjort ved hjelp av kjøpekraftsparitetar. Kjøpekraftsparitetar er prisnivåindikatorar som uttrykker prisnivået i eit gitt land på eit gitt tidspunkt, relativt til prisnivået i eitt eller fleire andre land.Lukk BNP per innbyggar for første gang meir enn dobbelt så høgt som gjennomsnittet for EU. Noreg er framleis «berre» på tredjeplass, men vi har teke kraftig innpå Luxembourg og Irland som ligg over oss. Sveits følgde deretter, og Danmark var på femteplass.

I denne typen måling har vi teke omsyn til skilnader i prisnivå mellom landa. Talet for BNP per innbyggar er spesielt høgt for Luxembourg. Årsaka til dette er at mange av Luxembourgs arbeidstakarar er busette i nabolanda. Desse bidreg dermed til BNP, men inngår ikkje i berekninga av «per innbyggar». Det same gjeld for Irlands BNP, der profitten frå multinasjonale selskap gjev eit høgt BNP. Mykje av denne profitten blir igjen teke ut av landet, og bidreg då ikkje til å auke velferdsnivået. Vi seier derfor at BNP-tala for Luxembourg og Irland må tolkast med varsemd.