Noregs handelsbalanse er eit mål for om vi går i over- eller underskot i vare- og tenestehandelen med utlandet. Handelsbalansen blir derfor også kalla for vare- og tenestebalansen og består av dei to delane varebalansen og tenestebalansen.
Varebalansen er forskjellen mellom vareeksporten og vareimporten, og tilsvarande er tenestebalansen forskjellen mellom tenesteeksporten og tenesteimporten.
Noregs handelsbalanse (vare- og tenestebalanse) overfor utlandet ser slik ut for åra 1978 til 2024:
Noreg importerer varer og tenester, og derfor er importen positiv. Men i figuren er den negativ for å framstille poenget med balansen mellom import og eksport av varer og tenester.
Av figuren ser vi at
- Noreg har hatt eit overskot på handelsbalansen for dei fleste åra
- for åra 1986–1988 var det eit underskot på handelsbalansen, og det var det også i 2020
- for 2021–2024 auka overskotet mykje. Dette gjaldt særleg frå 2021 til 2022
Det har særleg vore varebalansen og her eksporten av råolje og naturgass som har sørgt for overskotet på handelsbalansen. 2021 er eit av åra der særleg høg vekst i prisane på råolje og naturgass bidrog til høge eksportinntekter og eit stort overskot på handelsbalansen. Dette fortsette til 2022 då vi så eit rekordhøgt overskot på handelsbalansen. Også i 2023 og 2024 var råoljeprisane høge og overskotet på handelsbalansen stort.
Har du lært om Reallikninga utrykker samanhengen mellom tilgangen på og bruken av varer og tenester i økonomien. I reallikninga må tilgangen vere lik bruken? Handelsbalansen er differansen mellom eksport- og importstorleikane i reallikninga. Du kan lære om reallikninga i Kort introduksjon til reallikninga.
Noregs varebalanse – eit historisk overblikk
I dette avsnittet ser vi på den delen av handelsbalansen som vi har tal for ganske langt tilbake i tid, og det er varebalansen. Vi har tal for Noregs varehandel tilbake til 1835, men berre i fysisk mengde og ikkje som verdital i kroner. Verdital for Noregs import og eksport av varer overfor utlandet har vi tilbake til 1866.
Som du ser av figuren nedanfor, hadde Noreg lenge eit underskot på varehandelsbalansen overfor utlandet, men har no gjennom mange tiår hatt eit overskot. I figuren er varehandelen gjeve som ein andel i prosent av BNP er lik verdien av alle varer og tenester som blir produserte i eit land i løpet av eit år, minus dei varene og tenestene som blir brukte under denne produksjonen. Vi seier gjerne at BNP er eit mål på korleis det går med økonomien fordi BNP måler kor stor verdiskapinga er og korleis ho utviklar seg..
Denne figuren viser utviklinga i Noregs import og eksport av varer som andel av bruttonasjonalprodukt (BNP) frå 1866 til 2024. Verdiane er oppgjevne som prosentandel av BNP, og gjev dermed eit bilete av kor stor betydning utanrikshandelen har hatt for norsk økonomi over tid. Tre areal blir vist i diagrammet: Eksport (grønt areal) viser kor stor andel eksporterte varer utgjer av BNP. Import (grått areal) viser kor stor andel importerte varer utgjer av BNP. Blått areal viser handelsbalansen. Nokre hovudpunkt frå figuren: I perioden frå slutten av 1800-talet og fram til 1980-talet hadde Noreg handelsunderskot i varehandelen med utlandet, altså større vareimport enn vareeksport. Frå 1980-talet og framover har Noreg stort sett hatt varehandelsoverskot, særleg etter at oljeeksporten skaut fart. Rundt 2022 ser vi eit kraftig hopp i vareeksporten som andel av BNP. Importandelen for varer har vore meir stabil over tid, men har også variert.
Vil du lese meir om historia til Noregs utanrikshandelsstatistikk med varer? Då kan du lese artikkelen Utarbeiding av utenrikshandelsstatistikk med varer – et historisk overblikk. I artikkelen finn du blant anna lenker til korleis dei første statistikkane over utanrikshandelen med varer i mengde, og så i verdi, var då dei kom i høvesvis 1839 og 1877.
Gjer oppgåve B.
Rolsdorph, N, Rørhus, J.O. (2025, 15. januar). Redusert eksportverdi i 2024. ssb.no: https://www.ssb.no/utenriksokonomi/utenrikshandel/statistikk/utenrikshandel-med-varer/artikler/redusert-eksportverdi-i-2024 Statistisk sentralbyrå. (2025). Fakta om norsk økonomi. ssb.no: https://www.ssb.no/nasjonalregnskap-og-konjunkturer/faktaside/norsk-okonomi Statistisk sentralbyrå. (2025). Fakta om norsk næringsliv. ssb.no: næringsliv: https://www.ssb.no/nasjonalregnskap-og-konjunkturer/faktaside/norsk-naeringsliv Statistisk sentralbyrå. (2025). SSB skole: Realligningen, BNP og utviklingen i norsk økonomi. ssb.no: https://www.ssb.no/ssb-skole/undervisningsopplegg/realligningen-inflasjon-bnp-og-norges-handel-med-utlandet Statistisk sentralbyrå. (2025, 15. mai). Nasjonalregnskap. ssb.no: https://www.ssb.no/nasjonalregnskap-og-konjunkturer/nasjonalregnskap/statistikk/nasjonalregnskap Wass, K. Å. (2025, 26. juni). Utarbeiding av utenrikshandelsstatistikk med varer – et historisk overblikk. ssb.no: https://www.ssb.no/utenriksokonomi/utenrikshandel/statistikk/utenrikshandel-med-varer/artikler/utarbeiding-av-utenrikshandelsstatistikk-med-varer--et-historisk-overblikk
