Dette viser resultata i SSB-rapporten «Tannregulering blant barn og unge 2012-2022 – en analyse av behandlingsforløp og sosioøkonomiske forskjeller», som studerer Bruken er her definert som alle barn og unge 6-20 år som fekk refusjon over folketrygda etter innslagspunkt 8 bittanomali i løpet av eit kalenderår. Det inkluderer alle som har vore inne for ei undersøking, aktiv behandling eller berre er inne til etterkontroll. av Tannregulering (også kalla kjeveortopedisk behandling): Felles nemning på behandling av feilstilte tenner eller avvik i posisjonen til over- og underkjeven i forhold til kvarandre (bittanomali). Behandling skjer i form av langvarig bruk av apparatur, som påverkar plasseringa til tennene under veksten til barna. Føremålet er som oftast å oppnå velfungerande bitt. blant barn og unge 6-20 år i perioden 2012-2022. Analysane er basert på informasjon om refusjonar for denne typen behandlingar frå Kort for databasen for Kontroll og utbetaling av helserefusjonar. Denne omfatter refusjonar utbetalt frå folketrygden for utført arbeid i ein betydeleg del<br> av helsetenestene, blant anna tannhelsetenesta..
Tannregulering er ikkje ein del av det offentlege tannhelsetenestetilbodet, og dei som treng regulering blir tilvist til Ein kjeveortoped (reguleringstannlege) er ein tannlege med treårig spesialistutdanning i kjeveortopedi utover ordinær tannlegeutdanning., i all hovudsak i den private tannhelsetenesta, for vidare vurdering, undersøking og behandling.
Nesten halvparten av unge har hatt tannregulering
Ved å observera dei enkelte barnekulla over mange år, kan ein berekna kor stor del av dei som har vore hos reguleringstannlege ein eller fleire gonger før dei fylte 20 år. Av dei som var fødde i perioden 2001-2003, gjaldt dette oppunder 60 prosent. Av desse har om lag fire av fem mottatt regulering, som svarer til at rett under halvparten av kulla har gjennomført slik behandling.
Men når me ser på bruken av reguleringstannlege gjennom eit enkelt år, er tala annleis. I 2022 var 19 prosent av barn og unge 6-20 år innom reguleringstannlege. Bruken av regulering er minst blant den yngste aldersgruppa 6-8 år (2,6 prosent) og størst i aldersgruppa 13-14 år (om lag 35 prosent). Fleirtalet av pasientane er i alderen 11-16 år, og bruken er større blant jenter enn blant gutar i alle aldersgrupper i heile perioden 2012-2022.
I perioden 2012-2022 var det årleg mellom 180 000 og 210 000 barn og unge i alderen 6-20 år innom ein reguleringstannlege. Pasienttalet auka kontinuerleg frå om lag 180 000 i 2012 til 207 000 i toppåret 2019. Ei forskriftsendring iverksett frå starten av 2020, med strengare kriterium til krav for å få refusjon, førte til ein relativ stor nedgang i pasienttalet i 2020 før det auka noko igjen i 2021 og 2022. Nedgangen i perioden 2020-2022 skuldast òg koronapandemien der både den offentlege og private tannhelsetenesta var heilt eller delvis stengt i ein avgrensa periode i 2020.
Tannregulering er ein av få helsetenester barn må betala for
Kjeveortopedisk behandling er ein av svært få helsetenester som ikkje er gratis for barn. Generelt er det slik at gratis tenester kan bidra til høgare forbruk enn dersom den enkelte pasient må bera delar av kostnaden sjølv. Eigendelar er dermed eit verkemiddel som synleggjer nokre av kostnadane ved behandling, og som bidreg til ein meir effektiv bruk av helsetenestene (Haug, Kaarbøe & Olsen, 2009). Samtidig kan sjølv moderate eigendelar representera ein vesentleg terskel for brukaren, spesielt i grupper med låg kjøpekraft (Finnvold, 2009).
Kor mykje ein må betala for behandlinga, kan dermed påverka avgjersla om å gjennomføra kjeveortopedisk behandling eller ikkje. For barn og unge vil denne kostnaden i dei fleste tilfella bli dekte av foreldra. Det kan difor oppstå sosiale forskjellar i bruken av tannregulering, avhengig av inntektsnivået til foreldra.
Resultata frå rapporten viser forskjellar i bruken av tannregulering blant barn og unge etter inntektsnivået til foreldra i heile perioden 2012-2022. Delen med tannregulering er større blant barn med foreldre med høgt inntektsnivå enn blant dei med foreldre med lågt inntektsnivå. Det er forskjellar etter inntekt både totalt og i alle dei tre gruppene for behandlingsbehov (svært stort behov (gruppe a), stort behov (gruppe b) og klart behov (gruppe c)).
Utgiftene til tannregulering blir delvis dekte av det offentlege etter fastsette takstar. Takstane består av honorartakst, refusjonstakst og eigendel. Honorartaksten dannar utgangspunktet for stønaden som blir ytt. Refusjonstaksten er det beløpet som blir refundert viss pasienten må betala eigendel. Eigendelen utgjer dermed differansen mellom honorartakst og refusjonstakst. Dei med svært stort behov (gruppe a) får dekt 100 prosent av honorartaksten Dei med stort behov (gruppe b) får dekt 75 prosent av honorartaksten Dei med klart behov (gruppe c) får dekt 40 prosent av honorartaksten. F.o.m. 1.1.2020 blei vilkåra for gruppe c-pasientar endra. For å få dekt 40 prosent av honorartaksten, er det nå fleire krav som må oppfyllast samanlikna med tidlegare år.
Bruken av tannregulering blant barn aukar med stigande hushaldsinntekt
Tidlegare analysar viser ein Inntektsgradient betyr i denne samanheng at bruken av tannhelsetenester og delen som mottar tannhelserefusjonar aukar med stigande inntekt. i bruken av tannhelsetenester i den vaksne befolkninga der ein må betale for heile behandlinga sjølv (Ekornrud & Jensen, 2010). Det same gjeld òg for delen vaksne som mottar tannhelserefusjonar for gitte sjukdomar og lidingar, der det i dei fleste tilfella er innslag av eigendelar (Texmon og Ekornrud 2023b).
Figur 2 viser delen barn og unge 6-20 år som mottar refusjonar for tannregulering fordelt etter Inntektene i hushalda til barna, justert for talet på busette i hushaldet, er sortert og delt inn i ti like store delar frå dei ti prosentane med lågast inntekt (inntektsdesil 1) heilt opp til dei ti prosentane med høgast inntekt (inntektsdesil 10) i 2022.
Figuren viser at bruken av tannregulering er minst blant barn og unge i hushald med lågast inntekt, og størst blant dei i hushald med høgast inntekt. Figuren syner også ein inntektsgradient der delen som bruker tannregulering aukar med stigande inntekt. Auken er rett nok størst mellom inntektsdesil 1 og 2, samt mellom dei tre største inntektsdesila (8, 9 og 10).
Medan 13,4 prosent av barn og unge blant dei med lågast inntekt (desil 1) brukte tannregulering, var tilsvarande tal 20,5 prosent blant dei med høgast inntekt (desil 10). Det betyr at barn og unge i hushald med høgast inntekt (desil 10) bruker tannregulering vel 50 prosent meir enn barn og unge i hushalda med lågast inntekt (desil 1).
Størst forskjellar i gruppene for behandlingsbehov der ein betaler eigendel
Det er sosiale forskjellar i bruken av tannregulering i alle dei tre gruppene for behandlingsbehov. Figur 3 viser korleis delen av barn som mottar refusjonar for tannregulering aukar med inntektsdesil etter behandlingsbehov for heile perioden 2012-2022 samla.
Figuren viser at det er forskjellar i bruken av tannregulering blant barn og unge etter inntekt i alle grupper for behandlingsbehov når ein ser heile perioden 2012-2022 under eitt. Delen barn og unge med regulering aukar med stigande inntekt for alle tre grupper for behandlingsbehov. Forskjellane er rett nok mindre for pasientar i gruppe a der ein ikkje betaler eigendel, mens delen som bruker tannregulering aukar meir med stigande hushaldsinntekt i både gruppe b- og c.
For barn og unge 6-20 år med svært stort behov (gruppe a), som får dekt 100 prosent av fastsette takstar, er delen som bruker tannregulering om lag 24 prosent høgare blant barn i hushalda med tjue prosent høgast inntekt (desil 9 og 10) samanlikna med delen av barn frå hushalda med ti prosent lågast inntekt. Mellom desil 2 og 8 er det derimot ingen særlege forskjellar i bruken av regulering for gruppe a-pasientar.
For både barn med stort eller klart behov (gruppe b og c), som får dekt høvesvis 75 og 40 prosent av fastsette takstar, er delen som bruker tannregulering om lag 50 prosent større blant dei frå hushald med høgast hushaldsinntekt (10. desil) samanlikna med born frå hushald med lågast inntekt (1. desil). Men frå 2.-10. desil er auken større i gruppa med høgast eigendel (gruppe c), nær det doble av auken i gruppe b.
Utviklinga i perioden 2012-2022 viser elles at forskjellane i bruken av regulering har blitt noko reduserte mellom barn med lågast og høgast hushaldsinntekt, både samla og for dei tre ulike gruppene for behandlingsbehov (a-, b- og c). Forskjellane i bruken av tannregulering mellom dei med låg og høg inntekt er samstundes tydelege gjennom heile den studerte perioden. Resultata tyder elles på at forskjellane i bruken mellom barn frå hushald med låg og høg inntekt ville ha vore endå større dersom eigendelane var større. Med andre ord ser det ut til at refusjonsordninga for tannregulering har ein utjamnande effekt.
Inntekt - berre eitt av fleire mål på sosiale forskjellar i bruken av tannregulering
SSB-rapporten «Tannregulering blant barn og unge 2012-2022 – en analyse av behandlingsforløp og sosioøkonomiske forskjeller» presenterer resultat for korleis bruken av tannregulering blant barn og unge varierer etter fleire ulike sosioøkonomiske bakgrunnskjenneteikn. Forutan inntekt blir det også presentert resultat etter t.d. foreldra sitt utdanningsnivå, mottak av stønader og innvandringsbakgrunn.
Resultata tek ikkje sikte på å forklara årsakssamanhengar. Desse er ofte meir samansette og andre bakanforliggande faktorar vil truleg òg kunne bidra til å forklara forskjellane i bruken av regulering blant barn og unge etter hushaldsinntekt. Dersom ein hadde kontrollert for t.d. utdanning og innvandring ville truleg inntektseffektane i bruken av tannregulering vore svakare. Det er t.d. mange av dei same hushalda der foreldre har særleg låg inntekt og låg utdanning, og i mange av desse har foreldra også innvandra til Noreg. Låg inntekt er derfor ein av fleire bakgrunnsfaktorar ein må studera når ein skal sjå på sosiale forskjellar i bruken av tannregulering.
Kjelder:
Haug, K., Kaarbøe, O. M. & Olsen, T. E. (Red.). (2009). Et helsevesen uten grenser? Cappelen Akademisk forlag.
Finnvold, J. E. (2009). Likt for alle? Sosiale skilnader i bruk av helsetenester. (IS-1738).
Ekornrud, T. & Jensen, A. (2010). Tannhelsetilstand og tannlegetenester: Analysar av regionale og sosiale skilnader i eigenvurdert tannhelse, tannstatus, bruk av tannlegetenester og eigenbetaling hos tannlege. (Rapportar 2010:51). Henta frå: https://www.ssb.no/helse/artikler-og-publikasjoner/tannhelsetilstand-og-tannlegetenester
Ekornrud, T, Skjøstad, O. & Texmon, I. (2017). Utgifter til behandling hos tannlege og tannpleier 2014-2016: En sosioøkonomisk analyse av voksne mottakere av folketrygdrefusjoner. (Rapporter 2017:42). Henta frå: https://www.ssb.no/helse/artikler-og-publikasjoner/utgifter-til-behandling-hos-tannlege-og-tannpleier-2014-2016
Texmon, I. & Ekornrud, T. (2023a) Tannregulering blant barn og unge 2012-2022: En analyse av behandlingsforløp og sosioøkonomiske forskjeller. (Rapportar 2023:37). Henta frå: https://www.ssb.no/helse/helsetjenester/artikler/tannregulering-blant-barn-og-unge-2012-2022
Texmon, I. & Ekornrud, T. (2023b) Tannhelserefusjoner fra folketrygden: Utgifter og mottakere i perioden 2011-2022. (Rapportar 2023:9). Henta frå: https://www.ssb.no/helse/helsetjenester/artikler/tannhelserefusjoner-fra-folketrygden