Opp for hjort og ned for elg

 Sjølv om jegerane feller langt fleire hjort enn elg, skal vi ikkje langt tilbake i tid før situasjonen var ein heilt annan. Fram til for ti år sidan vart det kvart år felt fleire elg enn hjort. I slutten av 1960-åra var både elgstammen og hjortestammen mykje mindre, og det vart årleg felt litt over 6 000 elg og berre 3 000 hjort. I denne artikkelen ser vi nærmare på korleis utbytet frå elgjakta og hjortejakta har utvikla seg i dei ulike delane av landet etter 1945. 

Elgstammen voks fort frå 1970

Frå elgstammen for alvor tok til å vekse i byrjinga av 1970-åra, auka både stammen og jaktuttaket fort. Elgen hadde god tilgang på beite etter mange år med bestandsskogbruk og flatehogst, som hadde gjeve gode vekstvilkår for lauvskogen. Jegerane var også i ferd med å organisere seg betre, og retta avskyting vart sett i system.

Elgveksten tok først slutt på Austlandet

På Austlandet auka elgstammen og talet på felte elg fort fram til tidleg i 1980-åra. Østfold var det første fylket som fekk ein bråstopp med stor tilbakegang og deretter utflating i jaktutbytet i åra som følgde. I toppåra vart det skote over 2 000 elg i Østfold og 1 800 i Akershus. Akershus slapp den store tilbakegangen, men også her var det slutt på den bratte veksten omtrent på same tid. Både Østfold og Akershus er framleis av fylka med flest skotne elg per jaktareal, sjølv om jegerane i 2017/18 skaut rundt 1 000 elg i kvart av desse fylka. Det stadfestar at det var tett mellom elgane i desse fylka i toppåra for elgjakta.

Store svingingar i Hedmark

Det viktige elgfylket Hedmark fekk den same bråstoppen eit par år seinare, og etter dette har utbytet svinga mykje med fleire toppar og botnar. Aukande problem med beiteskadar på skog førte til at fleire ønskte å redusere elgstammen. Hard jakt, og ikkje heilt optimal alders- og kjønnsfordeling blant dyra som vart skotne, førte til at elgstammen i Hedmark gjekk meir tilbake enn planlagt i midten av 1990-åra. I åra etter tok elgstammen seg opp att til tidlegare nivå gjennom målretta forvalting. For om lag ti år sidan hadde elgstammen igjen blitt stor med ein topp på 8 000 felte elg. Det var då semje om å redusere elgstammen i heile Hedmark på grunn av store beiteskadar, men i somme område har reduksjonen blitt større enn planlagt. Sjølv om forvaltingsplanen tek omsyn til at både trafikk og ulv drep elg, har tapet til ulven vore større enn ein rekna med i somme område i Hedmark.

Resten av skogfylka på Austlandet har hatt ein flatare vekst i elgstammen og jaktutbytet, men rundt overgangen til 2000 var det slutt på veksten i jaktutbytet frå elgjakta i både Buskerud og Oppland, og begge desse fylka har hatt tilbakegang i åra etterpå. Då jaktutbytet var som størst, vart det skote rundt 4 000 elg i kvart av desse fylka, medan fellingstala for siste jaktår var 2 100 i Buskerud og 3 300 i Oppland.

Brå tilbakegang for elgen i Agder og Telemark

Lenger sør i landet voks elgstammen ei stund lenger. Utflatinga og tilbakegangen i talet på felte elg i Agder-fylka og i Vestfold kom tidleg i 1990-åra, medan Telemark auka jamt til 1999, og har deretter hatt ein nokså bratt tilbakegang. Tilbakegangen i Vest-Agder og Telemark har vore særskild stor. I Telemark vart det skote 5 000 elg i toppåret 1999, medan fellingstalet for 2017/2108 var på 1 500 dyr.

Vestfold hadde i 1990-åra flest skotne elg per jaktareal av alle fylka.

Elgen har spreidd seg til heile landet, men har trass i jamn årleg vekst ikkje blitt særskild talrik på Vestlandet. Utbytet frå elgjakta voks likevel år om anna fram til tidleg på 2000-talet. Etter det har det gått noko tilbake.

Vedvarande vekst for elgjakta frå Trøndelag og nordover

I Trøndelag har talet på felte dyr frå elgjakta hatt ein aukande tendens dei siste 50 åra. Det var rett nok ein liten tilbakegang tidleg i 1990-åra, men det tok seg fort opp att. Dei siste 15 åra har årleg utbyte frå jakta vore nokså stabilt, med ein liten auke dei siste åra. Nord-Trøndelag er det fylket som no har flest felte elg per jaktareal, og trønderane har lenge greidd å forvalte ein stor stamme med stort og til og med litt aukande utbyte frå elgjakta. I 2017/18 vart resultatet frå jakta 5 600 felte dyr.

Dei tre nordlegaste fylka har hatt same auken, men i både Nordland og Troms har utbytet frå elgjakta auka jamt heilt fram til no. Det er særleg Nordland som skil seg ut med ei bratt vekstkurve, og talet på felte elg passerte 4 000 i 2017/18. I Finnmark auka jaktutbytet mykje frå midten av 1990-åra til rundt 2005. Etter det har jaktutbytet i vårt nordlegaste fylke stabilisert seg rundt 700-800 felte elg kvart år.

5 800 tonn elg- og hjortekjøt

I 2017/18 utgjorde utbytet frå elg- og hjortejakta over 5 800 tonn kjøt rekna i slaktevekt. Det tyder at kvar av oss som bur i Noreg, kan ete slikt kjøt til middag fire gonger i året. Den samla verdien av dette utgjer om lag ein halv milliard kroner om ein reknar med ein kilopris på knapt 100 kroner. Elgkjøtet utgjer nesten 4 000 tonn, medan hjortekjøtet utgjer noko over 1 850 tonn. Om vi ser samla slaktevekt av elg og hjort under eitt, toppar elgfylka Nord-Trøndelag og Hedmark lista med høvesvis 700 og 600 tonn kjøt. Deretter følgjer hjortefylket Sogn og Fjordane med vel 560 tonn.

Tabell 1. Samla slaktevekt av felte elg og hjort i jaktåret 2017/2018. Fylke. Tonn

Til tabellen

Hjortejakta på Vestlandet set stadig rekordar

Også hjortestammen tok til å stige i 1970-åra, men då i første omgang på Vestlandet og i Sør-Trøndelag. Det var likevel først i 1990-åra at hjortestammen og talet på felte hjort auka fort. I perioden 1990-2010 auka jaktuttaket av hjort i Sogn og Fjordane frå knapt 3 000 til nesten 12 000 felte hjort. Møre og Romsdal hadde nesten tilsvarande auke i denne perioden, medan Hordaland hadde litt rolegare vekst. I åra som følgde etter 2010, hadde alle desse fylka ein liten tilbakegang, men dei siste åra har pila peika oppover att. Alle tre fylka hadde rekordstort utbyte under jakta i 2017/18.

Hjortejakta aukar gradvis på Sør- og Austlandet

Sjølv om det kom nokre dyr over fjellet til Oppland for fleire tiår sidan, var det ikkje før rundt tusenårsskiftet at jegerane tok til å skyte hjort av eit visst omfang i fylka på Austlandet og Sørlandet. I jaktåret 2017/2018 vart det skote nesten 1 000 hjort i Oppland, og også i Telemark, Buskerud og i Agder-fylka blir det skote nokre hundre hjort i året. Til og med i elgfylket Hedmark vart det skote over 300 hjort i 2017/18. Sjølv om desse tala enno ikkje er så store, er veksten i fellingstala bratt i mange av fylka. Det er difor grunn til å tru at det blir skote meir hjort i desse fylka i åra som kjem.